مطالبه ی بهای حق ریشه و نسق زراعی
از دیرباز رسم بوده است که مالکین باغ و زمین های کشاورزی زمین خود را در قالب قرارداد اجاره ، مزارعه ، مساقات و سایر روش ها در اختیار کشاورز و زارع قرار می دادند و زارع پس از آن که زمین را آمادة زرع می کرد، اقدام به کاشت درخت و زراعت می کرد. در بسیاری از مناطق ایران عرف بر آن بود که پس از پایان قرارداد بین زارع و مالک زمین، حقی برای زارع ایجاد می شد که مالک باید قبل از تخلیه ی ملک مبلغی را به عنوان حق ریشه به کشاورز و زارع پرداخت می کرد.
منشأ حق ریشه و نسق زراعی
این حق اگرچه در منابع فقهی سابقه ندارد ولی در نظام قانونی و رویة قضایی کشور با استناد به عرف به رسمیت شناخته شده است. این حق در مناطق مختلف کشور اسامی متفاوتی دارد.
اسامی متفاوت حق ریشه
این حق تحت عناوینی همچون حق نسق زراعی ، حق زارعانه ، حق کارافه ، حق آب و گل ، حق بنه ، حق دسترنج رعیتی و دستارم شناخته می شود.
ماهیت حق زارعانه
حق ریشه یا نسق زراعی ، نوعی حق مالی است که شباهت زیادی به حقوقی مثل حق کسب و پیشه دارد. صاحب حق ریشه و نسق زراعی که اقدام به تخلیه ملک و تحویل آن به مالک کرده است، می تواند دادخواست مطالبة حق ریشه و نسق زراعی را تقدیم کند.
حق زارعانه از حقوق مالی معنوی است؛
به همین جهت نمی توان آن را غیرمنقول تلقی کرد و باید از اموال منقول محسوب کنیم . زیرا با انتزاع ید زارع از ملک مزروعی ، وی دیگر حق عینی بر ملک ندارد و صرفاً می تواند بهای حق مزبور را مطالبه کند.
تفاوت نسق زارعانه با حق کسب و پیشه
نسق زارعانه در حقیقت مانند حق کسب و پیشه است و عده ای معتقدند حق زارعانه مشابه حق کسب و پیشه در کشاورزی است . با این تفاوت که موضوع حق کسب و پیشه و تجارت ، اماکن تجاری است؛ ولی موضوع حق زارعانه زمین های زراعی می باشد.
محاسبه بهای حق ریشه
میزان بهای حق ریشه در صورت عدم توافق بین مالک و زارع توسط خبره یا کارشناس ، ارزیابی و تعیین می شود. برخی عوامل مؤثر در ارزیابی بهای نسق و ریشة کشاورزی عبارتند از : طول مدت زراعت توسط زارع، میزان آبادانی و توسعه زراعت توسط زارع ، میزان سرمایه گذاری کشاورز و هم چنین موقعیت و ارزش ملک. معمولاً میزان حق ریشه به صورت درصدی از ارزش ملک محاسبه می شود.
طرفین دعوی
زارع که قصد مطابة بهای حق ریشه را دارد، خواهان دعوی است و دعوا باید به طرفیت مالک طرح شود.
مرجع صالح برای رسیدگی
دادخواست مطالبه بهای نسق زارعانه باید در محل اقامت خوانده و یا دادگاهی که عقد در حوزة آن واقع شده است یا تعهد باید در آنجا واقع بشود، مطرح شود. با این حال برخی از محاکم حق زارعانه را در حکم مال غیرمنقول دانسته اند و دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول را صالح به رسیدگی می دانند.
نحوة اجرای رأی
پس از صدور رأی محکومیت خوانده به پرداخت حق ریشه و قطعیت رأی ، اجراییه صادر می شود و محکوم علیه مکلف است ظرف مهلت 10 روز نسبت به اجرای آن اقدام کند . در غیر اینصورت اموال وی از جمله ملکی که نسبت به آن ادعای حق ریشه شده است ، قابل توقیف است و از طریق مزایده به فروش می رسد.
تعهد به پرداخت حق ریشه
زارع در صورتی می تواند مطالبه حق ریشه کند که ملک از دست او خارج شده باشد و در فرضی که ملک در تصرف زارع است، مالک تعهدی نسبت به پرداخت حق ریشه ندارد.
دو رکن مهم
اولاً آنکه حق زارعانه تنها در املاک مزروعی ایجاد می شود و در مورد سایر املاک موضوعیت ندارد. دوماً صرف انعقاد قرارداد و اقدام به زراعت توسط زارع ، موجد حق زارعانه نبوده است ؛ بلکه تصرفات زارعانه باید استمرار داشته باشد.
صدور حکم محکومیت
صدور حکم محکومیت مالک زمین به پرداخت مبالغی تحت عنوان حق ریشه و نسق زراعی در صورتی ممکن است که تصرفات زارع، ناشی از اذن مالک یا در قالب یکی از عقود زراعی باشد و غصب ایجاد حقی برای زارع نمی کند.
قابلیت نقل و انتقال حق زارعانه
حق زارعانه چه به صورت ارادی و چه به صورت قهری قابلیت نقل و انتقال را دارد و صاحب حق ریشه می تواند آن را در قالب صلح نامة عادی و یا رسمی به اشخاص دیگر منتقل کند. البته برخی معتقدند اگر مؤجر با انتقال موافق نباشد، رأساً نمی توان حق زارعانه را انتقال داد؛ بلکه باید ضمن انتقال منافع عین مستأجره این انتقال انجام یابد. بنابراین می توان تجویز انتقال منافع را درخواست کرد که این نوع انتقال ، انتقال قضایی محسوب می شود.
آیا نقل و انتقال حق ریشه نیاز به ثبت رسمی دارد؟
از آنجا که حق ریشه جزء حقوق راجع به عین املاک نیست ، نقل و انتقال آن نیز نیاز به ثبت رسمی ندارد و مشمول مواد 22 ، 46 ، 47 و 48 قانون ثبت نمی شود.
دفتروکالت وکیل الرعایا
موسسه حقوقی وکیل الرعایا به وسیله وکلای مجرب، وکلای پایه یک دادگستری و همچنین وکلای کانون دادگستری این توان را در خود می بیند که دعاوی کلیه امور ذیل را در استان البرز، بپذیرد:
دعاوی حقوقی شامل: دعاوی ملکی و املاک، رفع تصرف عدوانی، خلع ید، تخلیه، حکم جلب، وصول مطالبات، الزام به سند، توقیف اموال دیگر دعاوی مربوطه.دعاوی خانوادگی شامل طلاق، طلاق توافقی، نفقه، عدم تمکین، حضانت، مهریه، فسخ نکاح و دیگر دعاوی مربوطه.دعاوی کیفری شامل خیانت در امانت، قتل، ضرب وجرح. جعل اسناد، استفاده از سند مجعول، سرقت. فروش مال غیر، کلاهبرداری.دیگر دعاوی مربوطه.و همچنین کلیه دعاوی حقوقی کیفری و خانوادگی ثبتی تنظیم لایحه جهت دادگاه های بدوی. تجدید نظر، دیوان عالی کشور و طرح شکایت در کلیه دعاوی و تنظیم قرارداد مالی خرید و فروش و املاک، دیه. بیمه مشارکت، طلاق توافقی در تهران و کرج ثبت شرکت و تغییرات شرکتها. ثبت برند و ثبت علامت تجاری را در دفترمشاوره حقوقی درکرج انجام دهد.
