قراردادهای نفتی
قراردادهای نفتی از ابتدا تا دهه 1950 میلادی به اینصورت است که :
به طور خاص و از لحاظ تاریخی دو فقره اقطاع یا امتیاز راجع به استفاده از نفت داریم که هر دو به منظور مصرف در خیرات بوده است :
چشمه های نفت و قیر هفت شهیدان در ناحیه مسجد سلیمان در زمان حکومت سلاطین صفوی و افشاری در اوایل عهد صفویه (1003 هجری قمری) که وقف سادات بود .
در میان مالیات هایی که در زمان حکومت مغولان در آذربایجان گرفته می شد ، به مالیاتی تحت عنوان « نفطی » برمی خوریم … که ظاهراً قابل توجه بوده است …
زیرا که سلطان محمد الجایتو ، این مالیات را بنا به تظلم مردم لغو نموده است .
امتیازهای واگذار شده در خاورمیانه از قرارداد دادرسی به طور عملی شروع شده .
این دوره ، دوره امتیازات است و بازار پالایش و تولید در دست شرکت های نفتی است .
منابع نفتی میان کشورهای صنعتی و شرکت های متعلق به آنان تقسیم می شد .
امتیازات نفت
خصیصه مهم این قراردادها این است که قراردادها به صورت رژیم امتیاز است .
یعنی حق استفاده از منابع نفتی واگذار می گردید ؛
در اینحال سهم دولت امتیاز دهنده مبالغ ثابتی ، به ازای حجم استحصالی بود .
در آنها هیچ تعهدی به انتقال تکنولوژی پیش بینی نشده است .
میزان این مبالغ ثابت با توجه به تقسیم منابع میان کشورهای بزرگ صنعتی میزان بسیار مشابه و البته اندک بود .
درآمد دولت واگذار کننده ، امتیاز شامل « حق امتیاز » و « مالیات » بود که این مالیات خود درآمد دولت واگذار کننده مالیات بود .
تعیین قیمت نهایی محصولات نفتی مطلقاً با شرکت های نفتی بود .
استخراج نفت در خشکی صورت می گرفت و شرکت های نفتی دارای حقوق بسیار قابل توجه بودند .
برای مثال در امتیاز واگذار شده به شرکت ایران و انگلیس این شرکت دارای حق ساخت تأسیسات ، فرودگاه ، خطوط تلگراف (تلفن) ایستگاه رادیویی و … بود .
در این دوره معاملات نفت خام عبارت از نقل و انتقال بین یک غول نفتی با غول نفتی دیگر بود .
قسمت اعظم نفت خام در پالایشگاه هایی که در نزدیکی مراکز مصرف احداث شده بود تصفیه می گردید .
بهای فرآورده ها در هر منطقه از جهان عبارت بود از فوب خلیج مکزیک به اضافه هزینه حمل و نقل تا آن منطقه ؛
یعنی اینطور فرض می کنند که نفت خام در آمریکا تولید و تصفیه شده است و از آمریکا به آن منطقه حمل گردیده ؛
بدین ترتیب قیمت های نفت در تمام دنیا برای نوع واحد نفت ، یکسان بود .
البته استثنائاً در معاملاتی که با شرکت های تابعه صورت می گرفت تخفیفی منظور می شد .
قیمت نفت
بنابراین در واقع دو نوع قیمت وجود داشت :
اول : قیمت معمولی اعلام شده (Published prices) که برای خریداران بطور عموم بود .
دوم : قیمت محرمانه مخصوص (Inside prices) که فقط در مورد معامله با شرکت های تابعه بود ؛
ولی بهرحال هر دوی این قیمت ها مطابق فرمول مذکور یعنی قیمت خلیج مکزیک به اضافه حمل و نقل محاسبه می شد و بهمین جهت آن را سیستم (Gulf plus) می نامیدند .
هزینه حمل و نقل نیز بر اساس نرخ واقعی کرایه نفتکش نبود .
بلکه مطابق جدولی که هزینه به اصطلاح استاندارد حمل و نقل را نیز مشخص می کرد احتساب می گردید .
بدین گونه که بهای هر فرآورده روزانه و بهای نفت خام هر ماه یکبار انتشار می یافت .
نحوه محاسبه قیمت نفت خام
برای محاسبه قیمت نفت خام ، قیمت نفت خام یا فرآورده های مشابه را در خلیج مکزیک می گرفتند و کرایه حمل و نقل از خلیج مکزیک تا آن نقطه را مطابق تعرفه ای که در نشریه معتبر Plat’s oilgram price service حساب می شد ، می افزودند .
بدین صورت نفت از هر مبدأ که آمده بود و هزینه واقعی تولید آن هر چه که بود ، و از هر فاصله ای حمل می‌گردید .
در بازارهای دنیا به قیمت واحد عرضه می شد .
یعنی خریدار نفت را کاری بدان نبود که جنس مورد معامله برای فروشنده در مبدأ چند تمام شده و چقدر کرایه برده .
نتیجه امر چنان بود که هرگاه هزینه تولید نفت ، نازلتر از هزینه تولید در آمریکا بود و هرگاه فاصله بین محل تولید و بازار کمتر از فاصله بازار مذبور تا خلیج مکزیک بود ، منابع بزرگی از این جهت نصیب فروشنده می گردیدند .
